शेतात उत्पन्न घेण्यासाठी शेतकरी विविध किटकनाशके, तणनाशके फवारत असतात ती फवारत असताना
शेतकऱ्यांनी योग्य ती काळजी घ्यावी. रासायनिक औषधे शेतकरी शेतात, झाडांवर फवारताना मुख्यत: तीन प्रकारे धेका निर्माण होवू
शकतो. रासायनिक औषधांचे अत्यंत बारीक कण हवेबरोबर श्वासोच्छवासासोबत शरीरात जातात.
फवारणी करीत असताना त्वचेच्या संपर्कामधून तथा डोळयांद्वारे शरीरात जातात. फवारणी
करतांना नकळत तोंडाद्वारे खताना, बीडी पीताना शरीरात जाऊ शकतात.
किटकनाशके वापर
करताना सर्वसाधारपणे घ्यावयाची काळजी :
किटनाशकाच्या प्रत्येक वेष्टनासमवेत त्या किटकनाशकाचे लेबल
व माहितीपत्रक अंतर्भूत असते, या लेबल व माहितीपत्रकामध्ये असेलेली माहिती नीट वाचावी व
समजून घ्यावी. किटकनाशके मुळ पॅकिंगमध्ये खरेदी करावीत. किटनाशके ही विषारी
असल्याने त्यांची हाताळणी करतांना सदैव जागरुक रहावे. किटकनाशके वापरण्याची
साधनसामग्री जसे फवारणी पंप नेहमी व्यवस्थित चालू ठेवावेत. गळके फवारणी यंत्र न
वापरता ते दुरुस्त करुन वापरावे. किटकनाशके फवारणी यंत्रात भरतांना सांडू नये
यासाठी नरसाळ्याचा वापर करावा. तणनाशक फवारणीसाठी वेगळा पंप वापरावा व तो पंप
किटकनाशक फवारणीसाठी वापरु नये. किटकनाशक वापरताना संरक्षक कपडे घालावे.(उदा. गॉगल,
पायात मोजे, तोंडाला मास्क, डोक्यावर कापड, गमबुट इ.)
फवारणीसाठी वापरलेले सर्व साहित्य पाण्याने स्वच्छ धुवून ठेवावेत. झिजलेली,
खराब झालेले नोझल्स बदलून घ्यावेत.
किटकनाशकाला हुंगणे किंवा त्याचा वास घेणे टाळावे. फवारणीचे मिश्रण जेवढे लागणार
आहे तेवढे एकदाच तयार करुन हाताने न ढवळता लांब लाकडी दांड्याचा किंवा काठीचा वापर
करावा. किटकनाशक पोटात जाण्याची शक्यता असल्याने फवारणीचे मिश्रण करतांना अथवा
फवारणीच्या वेळी तंबाखू खाणे अथवा धुम्रपान करणे टाळावे. पाऊस येण्यापूर्वी किंवा
पाऊस झाल्यानंतर तसेच तीव्र ऊन्हात फवारणी करु नये. फवारणीचे काम पूर्ण झाल्यावर
हात साबणाने स्वच्छ धुवून खाणे-पिणे करावे. फवारणीचे वेळी लहान मुले,
जनावरे, पाळीव प्राणी यांना त्या ठिकाणापासून दूर
ठेवावे. उपाशीपोटी फवारणी न करता फवारणीपूर्वी न्याहारी करावी. फवारणी करताना वापरलेली
भांडी, साहित्य नदी,
नाला किंवा विहिरीजवळ धुवू नयेत.
धुतांना वापरलेले पाणी त्यात विषारी अवशेष असल्याने पडीक जमिनीत टाकावेत अथवा
मातीत गाडावे. किटकनाशकांच्या रिकाम्या बाटल्या वापरानंतर नष्ट करुन टाकाव्यात.
फवारणी करताना नोझल बंद पडल्यास ते स्वच्छ करण्यासाठी तोंड लावून फुंकू नये अथवा
हवा तोंडाने आत ओढू नये त्यासाठी सोयीस्कर तार, काडी किंवा टाचणी वापरावी. किटकनाशके
फवारण्याचे काम करताना वापरण्याचे कपडे स्वतंत्र ठेवावेत व वेळोवेळी स्वच्छ धुवून
काढावेत. किटकनाशके अंगावर पडू नयेत म्हणून वाऱ्याच्या विरुद्ध दिशेने फवारणी करुन
तसेच उंच झाडावर फवारणी करताना औषध अंगावर पडणार नाही याची काळजी घ्यावी.
किटकनाशके मारलेल्या क्षेत्रावर गुरांना चरण्यासाठी किमान दोन आठवडे जावू देवू
नये. जमिनीवर सांडलेले किटकनाशक हातांनी न पुसता त्यावर पाणी न टाकता ती माती/
चिखल यांच्या सहाय्याने शोषून घ्यावेत व जमिनीत गाडून टाकावीत. डब्यांवरील
मार्गदर्शक चिन्हाकडे काळजीपूर्वक लक्ष द्यावे. त्यानुसार सुरुवातीस हिरवा रंग कमी
विषारी, निळा रंग मध्यम
विषारी त्यानंतर पिवळा रंग तीव्र विषारी व शेवटी लाल अती तीव्र विषारी चिन्ह,
खून असलेली औषधे क्रमाने वापरावे.
विषबाधाची लक्षणे
:- अशक्तपणा व
चक्कर येणे, त्वचेची जळजळ होणे, डाग पडणे, घाम येणे, डोळ्यांची जळजळ होणे, पाणी येणे, अंधुक दिसणे, तोंडातून लाळ गाळणे,
तोंडाची आग होणे,
उलटी येणे, मळमळणे, हगवण होणे, पोटात दुखणे, डोकेदुखी, अस्वस्थ होणे, स्नायुदुखी, जीभ लुळी पडणे, बेशुद्ध होणे, धाप लागणे, छातीत दुखणे, खोकला येणे.
विषबाधेची शंका
आल्यास खात्री करा:- रोग्याचा किटकनाशकांसह संपर्क आला होता काय?
नेमके कोणते किटकनाशके वापरले?
आंतरप्रवाही की स्पर्शजन्य?
डॉक्टरांसाठी ही माहिती महत्त्वाची आहे. रोग्यास शक्य तितक्या लवकर दवाखान्यात पोहचवा.
तरी शेतकऱ्यांनी स्वत:ची काळजी घ्यावी तसेच अधिक माहितीसाठी कृषी विभागाच्या
कार्यालयाशी संपर्क साधावा.
विलास फुटाणे उस्मानाबाद.
